Jan Kulczyk wraca do gry

Wizja, ambicja, dominacja

Działania Kulczyka zawsze skłaniają do pytania o motywy. Planowane transakcje nie są bowiem z reguły jednostkowymi wydarzeniami, lecz wpisują się w szerszą strategię.

Dla niektórych biznesmenów określenie wizjoner - chodzi tym razem niekoniecznie o nowe technologie, raczej o skalę biznesu - jest komplementem. Dla Kulczyka zdaje się przekleństwem. Bo w biznesowych poczynaniach zawsze miał śmiałe wizje, które niekiedy kończyły się fiaskiem, a bywało - stawały się też źródłem kłopotów.

Jan Kulczyk nigdy nie poprzestawał na jednostkowych biznesach. Jeśli angażował się w jakąś firmę, to zawsze po to, aby zyskać wpływ na rynek. Tak było na przykład z Telekomunikacją Polską: w chwili, gdy w nią inwestował, „nabywał” też znaczne udziały w rynku.

Zawsze starał się być znaczącym, jeśli nie dominującym graczem w branży. Nie interesowały go role drugoplanowe. Gdy mowa o infrastrukturze, sztandarową inwestycją stała się Autostrada Wielkopolska; poprzez Kompanię Piwowarską dominował swego czasu na rynku piwnym. Był też właścicielem drugiego co do wielkości w Polsce towarzystwa ubezpieczeniowego - Warty.

Prawdopodobne, że wynikało to również z przyjętej strategii – w latach 90. Kulczyk kupował firmy nie po to, by zostać w nich inwestorem strategicznym, lecz żeby je korzystnie sprzedać. A przecież można dostać lepszą cenę, jeśli się sprzedaje nie tylko jedno przedsiębiorstwo, ale i znaczący udział w danym rynku. O to zresztą były do niego największe pretensje – patrz: Browary Wielkopolskie.

Już w czasach, gdy kłuł w oczy polityków udziałami w Orlenie i wpływem na paliwowego potentata, snuł mocarstwowe plany: z połączenia płockiego koncernu, węgierskiego MOL i austriackiego OMV miał powstać środkowoeuropejski gigant paliwowy. Jeszcze 15 lat temu zaczął opracowywać plany dotyczące energetyki - narodziła się koncepcja mostu energetycznego Rosja-Polska-Niemcy, w którym firmy Kulczyka miały odegrać niebagatelną rolę.

Te ambicje budziły niepokój polityków, a Kulczyk stawał się dla świata polityki persona non grata. Ciąg: sprzedaż firmy państwowej – spore udziały i wpływ na rynek - odsprzedaż (z głosami „dlaczego tak tanio?”; „kto mógł na tym zarobić?”) przekształcił się w polityczny bagaż, który rządy, niezależnie od politycznej barwy, obawiały się nieść.

Dodatkowym obciążeniem - jak się przed dekadą wydawało - była orlenowska komisja śledcza: wyszło wtedy na jaw, fatalne w skutkach, biznesowe, wiedeńskie spotkanie Kulczyka z przedstawicielem rosyjskiego koncernu energetycznego RAO JES. Ten fakt byłby może do strawienia dla świata polityki, lecz partnerem Kulczyka w rozmowach był Władimir Ałganow, były oficer KGB i główny bohater największej afery szpiegowskiej III RP. To politykom trudno było przełknąć, choć w rosyjskich firmach energetycznych obecność ludzi powiązanych ze służbami nie jest rzadkością.

Rozstania i powroty

Kulczyk uznał w końcu, że prowadzenie biznesu w Polsce jest niemożliwe – przynajmniej na skalę odpowiadającą jego ambicjom – i wycofał się z większości interesów w Polsce. Udał się, jak sam to pół żartem określa, na emigrację zarobkową. W tym czasie wszedł m.in. mocniej w branżę paliwowo-surowcową, zaczął także inwestować w Afryce.

Pięć lat temu zaczął jednak coraz częściej spoglądać na Polskę. I wrócił, znów z ambitną wizją. Zamierzał, wedle strategii opracowanej z Dariuszem Mioduskim, stworzyć w Polsce grupę energetyczną, która docelowo miałaby kontrolować 20-25 proc. naszego rynku energii. Zaczął kupować spółki z tej branży – nabył Nową Sarzynę, przymierzał się do przejęcia Energi, potem Enei, mówiło się również o apetytach na Lotos.

Jego nazwisko nadal jednak budziło u politycznych decydentów sprzeczne odczucia. Większość z energetycznych planów zakończyła się fiaskiem, a starania o przejęcie państwowych spółek, mimo formalnych zapewnień o współpracy ze strony urzędników, przypominały niekiedy walenie głową w mur. Wydaje się, że resort skarbu, kierowany wówczas przez Aleksandra Grada, nie traktował ufnie i poważnie Kulczyka jako inwestora.

Dość wspomnieć, że gdy w 2010 r. starał się on o przejęcie Enei, dostał wyłączność negocjacyjną na … cztery dni. Rywal - EdF - cieszył się zaś tym przywilejem przez cztery miesiące. Ale i Francuzi nie złożyli wówczas satysfakcjonującej oferty, a sprawa prywatyzacji Enei pozostała największą prywatyzacyjną porażką ministra Grada.

- Wyglądało to trochę tak, jakby Kulczyk Holding miał pełnić rolę zająca, którego goniliby pozostali konkurenci w tym wyścigu. To miało podbić cenę, jaką rząd zyskałby za Eneę. Był jednak kłopot - chociaż zając się zasapał i spocił, do mety dobiegł tylko on. I trzeba było unieważnić przetarg - wspominał tę transakcję jeden z bliskich współpracowników Kulczyka.

Niepowodzeniem zakończyły się i starania o pakiet Lotosu. Tu wątpliwości wzbudził domniemany libijski kapitał w konsorcjum Kluczyka. Poklasku MSP nie wywołała też oferta biznesmena na ZEW Niedzica. Jan Kulczyk składał również propozycję kupna Energi, ale tu resort skarbu miał inne plany. Zamierzał połączyć tę firmę z PGE (co ostatecznie zablokował UOKiK). A z budowy elektrociepłowni w Ursusie Kulczyk sam zrezygnował, najwyraźniej zmęczony medialnym (i nie tylko) zamieszaniem, jakie wywoływały jego inwestycje.

Najbogatszy Polak energetycznych planów nie porzucił, chociaż z konieczności mocno je okroił. Wciąż jednak buduje na Pomorzu elektrownię węglową o mocy 2000 MW. Nie wyklucza również swojego zainteresowania Eneą i Energą. Dotychczas na przeszkodzie realizacji tych planów stawał Skarb Państwa.

Od czasu wspomnianego konfliktu Kulczyka z Wiesławem Kaczmarkiem oferty prywatyzacyjne Kulczyka zdawały się wzbudzać ponadstandardową czujność polityków i urzędników. Czy zgoda na przejęcie kontroli nad Ciechem zwiastuje zmianę podejścia? Dyskusja, jaka rozpoczęła się po transakcji, a której temperatura znacznie wzrosła po ujawnieniu przez „Wprost” (pół)prywatnych nagrań członków rządu i polityków PO, raczej nie wskazuje na radykalny przełom. Kulczyk wciąż rozpala emocje – tym bardziej że jest bohaterem przynajmniej jednego z nagrań. 10 czerwca (a zatem już po przejęciu Ciech) rozmawiał z prezesem NIK Krzysztofem Kwiatkowskim, informując go o bliżej niesprecyzowanych nieprawidłowościach.

Spekulacje i scenariusze

Podobno spotkań z politykami PO było więcej. Przynajmniej tak twierdzi, walczący o utrzymanie się na scenie politycznej, Jarosław Gowin: sugeruje, że owe rozmowy powinny być przedmiotem badania komisji śledczej, której zadaniem byłoby ustalenie działań państwa wobec zagrożonego rosyjskim przejęciem przemysłu chemicznego. Ze słów posła wynika, że w tym scenariuszu jest miejsce dla Kulczyka, chociaż nie wiadomo jeszcze w jakiej roli…

Z kolei tygodnik "W Sieci" stawia tezę, że w aferze podsłuchowej chodzi właśnie o Kulczyka, a ujawnienie nagrań jest próbą wyeliminowania go z biznesu przez rosyjskie firmy, z którymi starł się biznesowo podczas swoich licznych inwestycji w Afryce.

Jak widać, najbogatszy Polak nadal służy jako osnowa albo katalizator licznych, czasem przeciwstawnych teorii. Spekulacje napędza fakt, że tak naprawdę nie wiadomo, jaką rolę będzie odgrywał Ciech w grupie poznańskiego biznesmena: czy zamierza on wykorzystać surowce z Afryki, do których ten ma dostęp, czy wręcz na odwrót: Ciech ma być dla Kulczyka kolejną bazą do ekspansji na Czarny Kontynent. Wszak Afryka jest złakniona nawozów, środków ochrony roślin i wszelkich innych produktów chemicznych.

A może to kolejna spółka, którą Kulczyk kupił (wszedł także do jej rady nadzorczej), by po restrukturyzacji odsprzedać z pokaźnym zyskiem? Co przecież nie jest żadnym przestępstwem.

Prywatyzacja Ciech nie mogła być jedną z wielu transakcji na rynku, którą obserwatorzy analizują jedynie pod względem biznesowym. Uczestnictwo w transakcji Jana Kulczyka zapewniło jej ponadnormatywne zainteresowanie polityków i mediów. Ale to już, jak widać, polska specyfika transakcji z jego udziałem…

Artykuł o Janie Kulczyku ukaże się w najnowszym wydaniu Miesięcznika Gospodarczego Nowy Przemysł. W numerze także materiał o sytuacji w Grupie Ciech. Czytaj także: Jaka przyszłość przed Ciechem po przejęciu przez KI Chemistry?