Prawie jak kraje nordyckie? Przed nimi długa droga

- To gospodarki mocno nastawione na gospodarczą wymianę z zagranicą, zarówno w sferze usług, jak i wymiany towarowej - opowiada Aleksander Siemaszko, naczelnik wydziału krajów europejskich departamentu handlu i współpracy gospodarczej Ministerstwa Przedsiębiorczości i Technologii. - W istocie to gospodarki proeksportowe, w których wysyłka towarów i usług stanowi duży odsetek w PKB - od ok. 42 proc. na Łotwie, 56 proc. na Litwie, do 64 proc. w Estonii.

Kraje bałtyckie różnią się nieco głównymi kierunkami sprzedaży towarów. Dla Estonii kluczowe są rynki skandynawskie, w przypadku Litwy i Łotwy - rynki niemiecki i polski.

Wspólnota problemów

- Dla państw bałtyckich możemy znaleźć wiele innych wspólnych cech - uzupełnia Miroslav Novák, główny analityk instytucji płatniczej Akcenta. - Występuje np. duża nierównomierność dochodów mierzona współczynnikiem Giniego oraz podobne trendy w rozwoju demograficznym.

Ponoć w Londynie najwięcej jest - zaraz po Polakach - Litwinów. To obiegowa u nas opinia, ale bliska twardym statystykom. Tylko w latach 2016-17 liczba osób zamieszkałych na Litwie zmniejszyła się netto (różnica między migracją a powrotem na stałe) o prawie 79 tys. osób, czyli o 2,8 proc. Połowa tej liczby to emigracja do Wielkiej Brytanii.

Dane Eurostatu wskazują, że Litwa i Łotwa niechlubnie przodują w Unii pod względem najniższego przyrostu naturalnego. Od początku dekady do 2016 r. ubywało rocznie po ok. 1 proc. lub więcej Litwinów i Łotyszy. Jeżeli tendencja się utrzyma, do 2020 r. populacja tych dwóch społeczeństw (ale na podobny syndrom cierpi też Estonia) skurczy się o dziesiątą część.

- Wszystkie te kraje łączy obawa przed drenażem mózgów, zarówno z powodu emigracji osób najbardziej aktywnych, jak i "kupowania" ich przez bogatsze kraje - stwierdza Aleksander Siemaszko. - Ten problem, podobnie jak mały przyrost naturalny i depopulacja, wymusza z kolei kreatywność gospodarek, innowacyjne rozwiązania prawne, społeczne i gospodarcze.

Jest nią np. rozwiązanie estońskie o nazwie e-rezydencja. Pozwala korzystać z dostępu do estońskiej administracji i rozwiązań podatkowych bez fizycznej obecności w tym kraju. Państwo je silnie promuje, chociaż oczywiście także fizyczną obecność przedsiębiorców - tj. bezpośrednie inwestycje u siebie.

- Dlatego w 2020 roku Estończycy planują otworzyć swoje biuro handlowe w Warszawie - dodaje Siemaszko. - Mają ich łącznie siedem na świecie, a wyróżnienie stolicy Polski wskazuje, że postrzegają Polskę jako najważniejszego regionalnego partnera - obok Niemiec.

Rozwija ten wątek Kazimierz Popławski, redaktor naczelny portalu przegladbaltycki.pl.

- Niwelowanie małych potencjałów wewnętrznych rynków wymusza w krajach bałtyckich dobre praktyki - stwierdza. Według niego, przedsiębiorcy z państw bałtyckich, planując swe działania i ofertę, już na starcie nastawiają się na rynki zagraniczne. Widocznym tego efektem, zwłaszcza w sektorach innowacyjnych, jest jedna z największych w Europie liczba start-upów w przeliczeniu na mieszkańca czy liczba start-upów z międzynarodowym sukcesem.

Można tu wspomnieć o estońskiej firmie Bolt (do marca Taxify), rywalu Ubera, operującym w 30 krajach, czy specjalizującej się w transferach pieniężnych TransferWise, także wymyślonej przez młodych Estończyków.

- Kraje bałtyckie cieszą się zarazem opinią otwartych rynków. Czerpią korzyści z dynamicznego rozwoju innych państw (zwłaszcza nordyckich, zachodnioeuropejskich), ale bardzo mocno odczuwają następstwa kryzysów - dodaje Popławski.

Podobni, ale różni

Mimo wielu podobieństw, kraje bałtyckie różnią się w istotnych szczegółach, a każdy z nich ma własną specyfikę.

- Dojrzałość ekonomiczna mierzona współczynnikiem PKB na głowę, według parytetu siły nabywczej, jest wyższa w Estonii i na Litwie (w obu przypadkach 81 proc. PKB średniej UE w 2018 r.) niż na Łotwie (70 proc. PKB średniej UE) - wskazuje Miroslav Novák.

Estonia jest najczęściej wymieniana jako lider krajów bałtyckich i stawiana jako wzór w digitalizacji sektora administracji publicznej.

Różne są też staże krajów bałtyckich w strefie euro, inna praktyka wykorzystywania korzyści z tego płynących.

- Te trzy kraje znacznie wcześniej powiązały swe waluty z euro - przypomina Siemaszko. - Zresztą przez pewien czas znalazły się w walutowej pułapce, gdyż doświadczyły wad integracji z euro, nie korzystając z zalet, np. w postaci tańszego kapitału czy stabilności walutowej.

"Wprowadzenie euro przyczyniło się w sposób umiarkowanie pozytywny do poprawy wyników gospodarczych Łotwy i Litwy (także Słowacji), w sposób zdecydowanie pozytywny do poprawy wzrostu gospodarczego w Estonii. Nawet jeżeli spowodowane było w głównej mierze czynnikiem politycznym: chodziło o oddalenie się od Rosji i silniejsze związanie z zachodem Europy" - to jeden z kluczowych wniosków z raportu "Jak żyć z euro? Doświadczenia krajów Europy Środkowo-Wschodniej" (powstał pod kierownictwem prof. Witolda Orłowskiego), przedstawionego na początku tego roku.

Litwa i Łotwa rozwijały się w tempie zbliżonym do Polski, Czech i Węgier. A Estonia? Od 2011 r. PKB wzrosło tam o 28 proc. - ze wszystkimi konsekwencjami, w tym najwyższymi dochodami per capita i zarobkami. Ale - patrząc na różny punkt startu - to Polska osiągnęła w latach 1989-2019 najwyższe tempo wzrostu PKB per capita.

Wejście do strefy euro przyniosło natomiast republikom bałtyckim inne skutki: silny napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych, trzymanie w ryzach inflacji i deficytu budżetowego czy wreszcie uczestnictwo w "twardym rdzeniu" procesów integracyjnych.

- Poza aktywizacją wymiany towarowej i usług, nasz kraj i państwa nadbałtyckie mają do rozwiązania problemy w trzech wymiarach: logistycznym, energetycznym i strukturalnym - stwierdza Aleksander Siemaszko.

Bliżej i ściślej!

Podstawowym interesem w sferze logistyki pozostaje budowa połączeń transportowych północ-południe, jak Via Carpatia czy Rail Baltica, co ma prowadzić do głębszej integracji regionu i rozbudowy powiązań gospodarczych. A lepsze więzi logistyczne przełożą się na intensywniejszą współpracę przedsiębiorstw i budowę regionalnych łańcuchów wartości.

Drugą kwestią jest integracja energetyczna, która ma poprawić bezpieczeństwo energetyczne i konkurencyjność przemysłu poprzez zapobieganie nierównowadze cenowej energii. Polska już zbudowała dwa połączenia energetyczne z Litwą: elektryczne i gazowe.

Trzecia kwestia to utrzymanie dobrego tempa wzrostu gospodarek regionu. Także w polskim interesie leży podsycanie spójności europejskiej i pogłębianie jednolitego rynku. A nasz kraj już zajmuje czołowe miejsca w zestawieniu pochodzenia importu dla każdego z bałtyckich państw.

Dla przykładu nasz eksport do najmniejszej z tej trójki, Estonii, od lat waha się na poziomie 1 mld euro rocznie, ale na Litwę przekracza 3,4 mld euro. Ze wszystkimi trzema państwami Polska ma od lat dodatnie saldo wymiany.

- Przewagą, którą wykorzystują nasi eksporterzy, jest stosunek ceny do jakości, bo ceny w Polsce są niższe niż w krajach bałtyckich, dlatego polskie towary są tam konkurencyjne tak wobec produkcji miejscowej, jak też w stosunku do importu z innych części Europy - mówi Popławski.

Nikłe jest natomiast zainteresowanie naszego biznesu inwestycjami w trzech państwach. Jeśli z porównania wyjąć Litwę, gdzie od wielu lat działają duże polskie spółki (jak Orlen, PZU), to do niedawna nasze inwestycje w tym regionie były znikome. W ostatnich latach sporo się i tutaj zmienia - np. PZU działa obecnie we wszystkich krajach bałtyckich, a LOT jest udziałowcem w Regional Jet - spółce córce estońskich linii lotniczych Nordica.

Kraje bałtyckie lubią porównywać się do krajów nordyckich. Ich ogólną ambicją jest osiągnięcie poziomu rozwoju i dobrobytu Finlandii, Szwecji czy Danii. Ale w tym roku tempo wzrostu spadnie w ślad za światowym spowolnieniem gospodarczym; prognozy na najbliższe lata zakładają PKB rosnące po 2-3 proc. rocznie.

Opierając się na statystykach, można przewidywać, że przed republikami bałtyckimi jeszcze długa droga w doganianiu Skandynawów. Polska lubiąca porównywać się z gospodarką i poziomem życia Niemiec może - poprzez współpracę gospodarczą z Litwą, Łotwą i Estonią - z tych ambicji skorzystać i je wesprzeć.