Klastry energii, czyli niewykorzystany jeszcze rezerwuar

- Rozmawiamy z klientami tam, gdzie budujemy rozproszone źródła lub małe instalacje kogeneracyjne - tak, aby móc skonsumować potencjalne korzyści, których oczekujemy od klastra. Umowy w sprawie powołania klastrów, które zawarła Veolia, mają na celu przygotowanie nas do chwili, kiedy pojawią się konkretne regulacje prawne umożliwiające faktyczne rozpoczęcie działalności przez klastry. Wtedy będziemy w stanie dostarczyć - z korzyścią dla lokalnego klienta i dla nas - ciepło i energię elektryczną - tłumaczy Bartosz Krysta.

W jego ocenie dzisiaj nie można powiedzieć, że klastry energii działają na dużą skalę. Dzieje się tak, ponieważ obecnie nie ma ułatwień regulacyjnych, które mogłyby skłonić różnych partnerów do pragmatycznej współpracy w ramach klastra.

- Klastry założone w ciągu ostatnich lat, powstały w dużej mierze po to, by dostać granty i subwencje. To się już jednak skończyło i teraz czekamy na konkretne regulacje (tak w przypadku spółdzielni energetycznych), żeby dzięki nim można było uatrakcyjnić lokalne rynki energii - wskazuje Bartosz Krysta.

Nowy model energetyki

Przypomina, że sektor energetyczny zmierza w kierunku energetyki rozproszonej; zmienia się  paradygmat dostaw energii, tworzą się różnego rodzaju formy współpracy pomiędzy wytwórcą a klientem.

Takim przykładem są spółdzielnie energetyczne, tak też powinien wyglądać klaster energii... Bartosz Krysta wskazuje, że aby można było "skonsumować" dobrodziejstwa z klastra energii, potrzebne są regulacje prawne, które np. pozwolą uniknąć części opłaty dystrybucyjnej.

To rozwiązanie możliwe - w Polsce buduje się bezpośrednie linie elektroenergetyczne i działają OSDn. W ramach klastra można by się było porozumieć, aby ograniczyć koszty dystrybucji energii od wytwórcy do klienta końcowego. Z takiego rozwiązania mógłby korzystać np. lokalny wytwórca OZE, który dostarczałby energię lokalnym odbiorcom - jak to się dzieje w spółdzielniach energetycznych.

Zachętą dla klastrów byłby także brak możliwości "kolorowania energii" (czyli obciążania jej kosztami kolorowych certyfikatów) czy brak opłaty mocowej.

- Czekamy na takie regulacje. Bez ich wprowadzenia w życie klastry energii w Polsce nie będą się szybko rozwijały - prognozuje Bartosz Krysta.

Ministerstwo Klimatu i Środowiska prowadzi prace nad zmianami mającymi ułatwić rozwój klastrów energii, nie wiadomo jednak, kiedy takie rozwiązania prawne mogą wejść w życie.

Kilka nowych klastrów miesięcznie

- W Polsce obserwujemy silny wzrost liczby klastrów energii. Oceniamy, że każdego miesiąca powstaje od 2 do 4 klastrów - mówi Albert Gryszczuk, prezes Krajowej Izby Klastrów Energii.

Jak tłumaczy, jest to spowodowane rosnącymi cenami energii dla samorządów, przedsiębiorstw, jak i odbiorców indywidualnych. Uczestnicy klastrów spodziewają się, że będą mogli liczyć na energię po niższych cenach.

Od roku 2016, kiedy weszły w życie przepisy zezwalające na tworzenie klastrów energii, w całej Polsce powstało ich ponad 200. Wiele z tych klastrów już nie działa; często to były projekty zakładane bez odpowiedniego przygotowania lub inicjatywy samorządowe konstruowane przed wyborami.

- Szacujemy, że w Polsce jest ok. 60 czynnych klastrów energii, z czego bardzo aktywnych - ok. 20 - wylicza Albert Gryszczuk.

Jednym z regionów, gdzie powstało bardzo dużo klastrów energii, pozostaje Dolny Śląsk; ostatnio rośnie zainteresowanie klastrami także na Górnym Śląsku.

- Na Górnym Śląsku jest wiele zapytań, jak założyć klaster energii. W dużej części to klastry, których pomysłodawcą są samorządy lokalne, ale nie brakuje też i takich, których inicjatorami są przedsiębiorcy - tłumaczy Albert Gryszczuk.

Samorządy a klastry energii

Jednym z ważnych partnerów klastrów energii mają być samorządy lokalne. Pada pytanie: czy samorządy mają odpowiednie kompetencje i wiedzę, aby angażować się w tworzenie lokalnego systemu energetycznego?

- Są one przygotowane merytorycznie, by z powodzeniem włączać się w działalność klastrów energii. Moje doświadczenia pokazują, że we współpracy samorządu i biznesu mogą powstawać bardzo interesujące projekty, korzystne dla społeczności lokalnych. Jednak rozwój takich inicjatyw będzie niemożliwy bez odpowiednich regulacji i wsparcia - zaznacza Bartosz Krysta z Veolii Energia Warszawa. 

Przypomina, że od klastrów energii oczekuje się niższych cen i pewnych przywilejów związanych z lokalnym wytwarzaniem.

- Samorządy mają taką wiedzę; zgodnie z prawem energetycznym ich obowiązkiem jest też planowanie zapotrzebowania w energię elektryczną i ciepło - przypomina Bartosz Krysta.

Akcentuje przy tym, że z reguły inicjatywa do tworzenia klastra leży po stronie biznesu.

Samorządy są przygotowane

Eksperci zwracają też uwagę na inne aspekty udziału samorządów w klastrach energii. 

- Klastry powołane tylko przez same samorządy mają małe szanse na przetrwanie. Są co prawda wyjątkowe przykłady, gdzie klastry czysto samorządowe mają się całkiem dobrze i skutecznie działają, ale nie jest to powszechne. Wiele samorządów dostrzegło, że przy tworzeniu klastrów potrzebuje partnerów. Klaster to miejsce, gdzie samorząd powinien łączyć się z lokalnym biznesem czy lokalnymi NGO, tworząc lokalny rynek energii lub ciepła - wskazuje Albert Gryszczuk z KIKE. 

Jako się rzekło, Ministerstwo Klimatu i Środowiska opracowuje rozwiązania legislacyjne, które wzmocnią rolę klastrów energii i zniosą bariery dla rozwoju lokalnej energetyki.

Jednym z podstawowych ułatwień, jakie należy przyznać klastrom energii i spółdzielniom energetycznym, pozostaje ułatwienie im dostępu do istniejącej sieci dystrybucyjnej: nie ma sensu budować nowych linii tylko dla klastrów, ponieważ mamy dobrze rozbudowaną sieć dystrybucyjną w Polsce.

- Należy stworzyć takie regulacje, aby para producent-odbiorca wewnątrz jednego klastra mogła wprowadzić swą moc na średnim napięciu i odebrać moc w tym samym węźle wewnątrz klastra. Wówczas - z jednej strony - energia będzie tańsza, a z drugiej - zniknie obciążenie dla lokalnego OSD, który nie będzie się musiał martwić o zbilansowanie energii w systemie - podpowiada Albert Gryszczuk.

Kolejny pomysł ułatwiający działanie klastrów to zwolnienie ich z tzw. kolorowania energii oraz z akcyzy i opłaty mocowej.

Być może nowe regulacje dotyczące klastrów energii wejdą w życie 1 stycznia 2022 r.

Polityczne wsparcie

W Polityce energetycznej Polski do 2040 r., przyjętej przez rząd w lutym 2021 r., zapisano, że do 2030 r. w Polsce ma powstać do 300 samobilansujących się obszarów, które mogą być oparte m.in. na klastrach energii. Pytanie tylko, czy ten zapis jest realny...

- W chwili, kiedy zmienią się regulacje, które spowodują liberalizację rynku i pozwolą, aby stworzyć obszary samobilansujące się, pojawią się jeszcze większe korzyści dla konsumentów i producentów energii w klastrach, dzięki czemu nastąpi ich rozwój; dlatego uważam, że jest to realne - przekonuje Agnieszka Spirydowicz ze zgorzeleckiego klastra. 

Jak podpowiada, nowe regulacje dotyczące klastrów powinny ułatwiać tworzenie tzw. piaskownic energetycznych, czyli miejsc, gdzie będzie można testować nowe technologie, pozwalające w przyszłości na pełne zbilansowanie się obszarów, na których leży klaster.

Agnieszka Spirydowicz zwraca uwagę na rosnące zainteresowanie klastrami energii. Do zgorzeleckiego klastra kilka razy w tygodniu przyjeżdżają samorządowcy i przedstawiciele firm zainteresowanych założeniem klastra i na miejscu chcą zobaczyć, jak klaster działa.

Także inni eksperci są optymistami. 

- Uważam zapis w Polityce energetycznej Polski za realny . Faktem jest, że w ostatnim czasie bardzo niewiele się w tej kwestii działo, ale pamiętajmy, że w tej chwili nikt nie ma wątpliwości, że energetyka rozproszona to właściwy kierunek rozwoju i że kwestia prosumenta i autoprodukcji energii będzie w najbliższych latach ważnym elementem zmian energetyki. Widzimy, co się dzieje na rynku energii, ile kosztuje energia elektryczna, jak wygląda cena emisji CO2; widzimy też prognozy dotyczące wzrostu kosztów produkcji energii i ciepła. To wszystko będzie sprzyjać energetyce rozproszonej, w tym także klastrom energii - podsumowuje Bartosz Krysta.

Czytaj także: Klastry energii - reaktywacja. Ministerstwo zapowiada zachęty