Co dalej z integracją Ukrainy z Unią Europejską?

Eksperci są zgodni, że umowa między Władimirem Putinem a Wiktorem Janukowyczem o pomocy Rosji dla ukraińskiej gospodarki jest porażką UE i jej planów zawarcia umowy stowarzyszeniowej z Ukrainą. Różnią się jednak co do dalszych szans integracji tego kraju z UE.

Część ekspertów uważa, że głębsze wciągnięcie Kijowa w rosyjską orbitę nie jest wcale przesądzone, a przyłączenie się go do eurazjatyckiej Unii Celnej jeszcze mniej prawdopodobne. Podkreślają, że Zachód ma narzędzia wpływu na Rosję, by hamować jej politykę presji na Ukrainę.

Zgodnie z zawartą we wtorek w Moskwie umową cena rosyjskiego gazu ziemnego eksportowanego do Ukrainy obniży się o 30 proc., chociaż obniżka ta będzie musiała być co kwartał przedłużana przez stronę rosyjską. Rosja pożyczy też Ukrainie 15 mld dolarów w formie zakupu jej obligacji skarbowych, ale kredyty te będą przekazywane w transzach - w tym roku Ukraina dostanie tylko 3 mld z przyrzeczonych 15 mld. W ten sposób Kreml zapewnił, że swą pomoc uzależni od zachowania władz Ukrainy - np. ich prób bliższego związania się z Unią Europejską.

- Rosja pokazała UE, że może skutecznie zablokować stowarzyszenie z nią Ukrainy. Uzyskując pomoc Rosji, Janukowycz stracił wszelki impuls do reform. Dzięki kontraktowi gazowemu, Rosja prawdopodobnie wykolei projekty liberalizacji ukraińskiego rynku gazowego i spowoduje także wystąpienie Ukrainy z europejskiej Wspólnoty Energetycznej - powiedział PAP wicedyrektor Ośrodka Studiów Wschodnich Adam Eberhardt.

Zdaniem eksperta "Janukowycz nie mógł się zgodzić na Unię Celną wobec negatywnych nastrojów społecznych, ale poszedł na tak dalekie ustępstwa, że bezalternatywność wyboru rosyjskiego dla Ukrainy będzie się umacniać". Jak podkreślił Eberhardt, Kijów "będzie podążać ścieżką stopniowej wasalizacji względem Rosji".

Prezes Fundacji Batorego profesor Aleksander Smolar uważa jednak, że umowa w Moskwie jest głównie sukcesem Janukowycza. Putinowi - zaznacza - udało się jedynie powstrzymać stowarzyszenie Ukrainy z UE, być może tylko na pewien czas.

- Obniżenie cen gazu i pożyczka 15 mld dolarów mają duże znaczenie, zwłaszcza w porównaniu z tym, co proponowała Unia. Janukowycz uzyskał to tylko pod warunkiem niewiązania się przez Ukrainę z UE, czyli zachowania obecnego stanu rzeczy - powiedział PAP Smolar.

- Z tego, co wiemy - dodał - ukraiński prezydent nie podjął zobowiązań co do wejścia Ukrainy do Unii Celnej. To zatem umiarkowany jedynie sukces Putina. Po raz kolejny Moskwa płaci za utrzymanie tylko status quo. Tymczasem długofalową tendencją jest oddalanie się od Rosji kolejnych krajów, które należały do przestrzeni sowieckiej.

Eksperci zwracają jednak uwagę, że przewidziane w umowie moskiewskiej "dozowanie" pomocy umożliwia Rosji uzależnianie jej od zachowania się ukraińskich władz. Kreml może więc wstrzymać ją w razie ponownych prób dogadywania się Kijowa z UE.

- Umiarkowany sukces Rosji może się przekształcić w sukces wielki. Jej oferta polega na tym, że utrzymuje w gruncie rzeczy Ukrainę niejako na smyczy. Ogranicza Janukowyczowi grę na dwie strony: wygrywanie Rosji przeciwko Unii i odwrotnie. Okres spłaty długów ukraińskich wyznaczono na rok 2015. Putin mówi więc Janukowyczowi: pomożemy ci w reelekcji dając narzędzia stabilizacji ekonomicznej i społecznej, ale później trzymamy cię na stryczku i po wyborach musisz podjąć decyzję dotyczącą sojuszu eurazjatyckiego - powiedział Smolar.

Eberhardt jest zdania, że Rosji uda się ostatecznie skłonić Ukrainę do wejścia do Unii Celnej - to tylko kwestia czasu. - Z włączeniem Ukrainy do Unii Celnej Rosja czeka na sytuację, która pojawi się prawdopodobnie po wyborach prezydenckich w 2015 r. Moskwa postawi w nich na Janukowycza - mówi ekspert OSW. - Mając jej poparcie Janukowycz bardziej będzie mógł sobie pozwolić na manipulacje wyborcze, które zapewnią mu zwycięstwo, czego Zachód nie uzna. Gdy znajdzie się w izolacji w stosunkach z Zachodem, a gospodarka ukraińska będzie nadal pogrążona w recesji, Rosja będzie mogła Ukrainę szantażować groźbą wstrzymania kredytów i przywrócenia wysokiej ceny gazu. Wówczas pojawi się możliwość wymuszenia na Ukrainie przystąpienia do Unii Celnej, a więc instytucjonalizacji jej zależności - wskazuje.

CZYTAJ WIĘCEJ

Nie zgadza się z tak czarnym scenariuszem znany amerykański specjalista ds. Ukrainy Adrian Karatnycky z waszyngtońskiej Rady Atlantyckiej (Atlantic Council). Według niego ukraiński prezydent wcale nie zrezygnował ze stowarzyszenia z UE.

- Umową z Putinem Janukowycz zyskuje na czasie nie zamykając drzwi do przyszłego porozumienia UE z Ukrainą, najprawdopodobniej po nowych wyborach. Ważne, że nie podjął żadnych długofalowych zobowiązań, jak przystąpienie do Unii Celnej. Zobowiązania takie mogą gwarantować tylko traktaty międzynarodowe, a ja wątpię, by ukraiński parlament ratyfikował taki traktat. Sprzeciwia się mu opozycja, oligarchowie i może on wywołać ogólnonarodowe powstanie. Dlatego Janukowycz nie próbuje oddalić się od Unii, w kierunku Rosji. Europa powinna w inteligentny sposób wspierać go w tej grze - powiedział PAP Karatnycky.

Polscy eksperci są jednak bardziej sceptyczni w ocenie wpływów ukraińskiej opozycji i siły ukraińskiej ulicy. - Opozycja jest w defensywie. Janukowycz będzie się starał przeczekać protesty, tym bardziej, że wrócił z Moskwy z obietnicą niższych cen gazu i z kredytami. Społeczeństwo nie będzie wnikać w szczegóły, analizować detali zawartej umowy i jej długoterminowych konsekwencji - zauważył Eberhardt.

Smolar jest równie krytyczny wobec opozycji i znaczenia Majdanu, choć podkreśla ciążenie przynajmniej części oligarchów ku Europie. "Kilku oligarchów deklarowało wręcz sympatię z Majdanem. Najbogatszy człowiek na Ukrainie i mecenas Partii Regionów, Rinat Achmetow, ostatnio wyraźnie popierał orientację proeuropejską. Partie opozycji są jednak skompromitowane po rządach pomarańczowej koalicji. To jest niedobre z punktu widzenia przyszłości, bo skuteczne działanie wymaga ciągłości i koordynacji, a to mogą zapewnić tylko trwałe struktury, nie tłum zmobilizowany emocjami" - ocenił.

Prezes Fundacji Batorego, podobnie jak Karatnycky, liczy jednak na skuteczność społecznego nacisku proeuropejskiej orientacji na Ukrainie. - Opinie, że Ukraina wróciła do rosyjskiej strefy wpływów, są przesadzone. Jej przyszłość jest otwarta. Jeżeli presja społeczna na rzecz stowarzyszenia z Unią będzie trwać, a partie opozycyjne potrafią stworzyć wspólny front, Janukowycz może pójść na pewne reformy - przewiduje Smolar.

Przypomina, że Unia ma środki nacisku na Rosję, by powstrzymać jej politykę presji i szantażu wobec Ukrainy i innych krajów Partnerstwa Wschodniego.

- Rosja to nie ZSRR, który miał własny system światowy. Funkcjonuje w systemie globalnym i jej modernizacja zależy od Zachodu. Unia powinna więc ograniczyć import ropy i gazu z Rosji - wykorzystując gaz łupkowy z USA - aby się od niej bardziej uniezależnić. Stworzy to problem dla Rosji, bo Azja długo jeszcze nie będzie dla niej alternatywnym rynkiem zbytu. Poza tym Unia może nie dawać wiz przedstawicielom rządu rosyjskiego zaangażowanym w łamanie praw człowieka - podsumował profesor.

Zdaniem Adama Eberhardta Unia Europejska na razie niewiele może zrobić, by wesprzeć proeuropejskie aspiracje Ukraińców. - Unia musi przede wszystkim zrobić wszystko, by wybory w 2015 r. były uczciwe. I wciąż pielęgnować marzenie Ukraińców o Europie. Jestem jednak sceptyczny, czy to przyniesie sukces, bo Rosja będzie wciągać Ukrainę w swoją orbitę stosując taktykę salami. Myślenie, że Unia jest w stanie targować się z Rosją i przelicytować jej ofertę, już się nie sprawdziło - konkluduje.