Pandemia inflacji rozlewa się po świecie

Nie lepiej jest za Oceanem – w Stanach Zjednoczonych inflacja przekroczyła 5 proc. (w sierpniu było to 5,3 proc.), w Kanadzie przekroczyła wprawdzie tylko 4 proc., ale i tak był to najwyższy poziom od 18 lat. Nie wspominając już nawet o Wenezueli, gdzie - jak szacuje Międzynarodowy Fundusz Walutowy - pod koniec 2021 r. inflacja liczona rok do roku wyniesie w Wenezueli 5500 proc.

Skąd ta inflacja

W największym uproszczeniu za szybko rosnące ceny obecnie odpowiedzialna jest pandemia koronawirusa, a ściślej – jej konsekwencje. Gdy wiosną ubiegłego roku światową gospodarkę zmroziły lockdowny – rządy poszczególnych krajów, by zapobiec gospodarczej zapaści (stanęły całe gałęzie gospodarki) zaczęły wdrażać liczone w setkach miliardów, wręcz bilionach (w skali globalnej) pakiety pomocowe. Gospodarki zalała fala pieniędzy, która nie miała pokrycia w produkcji – chodziło wszak przede wszystkim o to, by pracownicy branż, które zostały wyłączone z działalności, mieli za co przeżyć, a firmy nie musiały ogłaszać bankructwa (bo ich restart po pandemii byłby znacznie trudniejszy).

To pomogło zahamować spadek konsumpcji i była ona w wielu krajach – także w Polsce – jednym z głównych silników podtrzymujących gospodarki prze życiu. Cel został osiągnięty, ale ze skutkami ubocznymi tego lekarstwa mamy dziś właśnie do czynienia. A to był dopiero początek….

Po ustąpieniu pandemii (zobaczymy na jak długo), gospodarki rzuciły się do odrabiania strat. To wywołało skokowy wzrost popytu na surowce i niektóre strategiczne produkty (np. półprzewodniki, na które popyt – za sprawą przejścia wielu branż na pracę zdalną – zaczął rosnąć jeszcze podczas pandemii), skokowo wzrósł. A skoro za rosnącym popytem nie nadąża podaż, to normalnym mechanizmem rynkowym są rosnące ceny. I to praktycznie na wszystkich etapach produkcji, nie wyłączając transportu (koszty frachtu z Chin do Europy wzrosły sześciokrotnie). Te wszystkie czynniki odczuwamy dziś w kieszeniach.

Co na to banki?

Banki centralne, które w swojej znakomitej większości mają w swoich zadaniach zapisane dbanie o stabilność cen, w normalnych warunkach reagują na szybki wzrost inflacji podwyżką stóp procentowych – by schłodzić gospodarkę, ściągnąć z rynku część pieniędzy (np. atrakcyjniejszym oprocentowaniem lokat) utrudnić dostęp do kredytu itp. W normalnych warunkach… Ale warunki nie są normalne – dla wielu gospodarek pandemia była potężnym wstrząsem, obecne odbicie, chociaż imponujące, jest wciąż uznawane (między innymi przed NBP) za zbyt kruche, by ryzykować, że na skutek podwyżek stóp zmrozić gospodarkę na starcie.

Dlatego większość banków centralnych obecnie zachowuje stoicki spokój wobec rosnących cen, w większości ograniczając się do zapowiedzi, czy sugestii ograniczenia skupu aktywów (też skądinąd mocno rozdętego podczas pandemii – efekt, nie wnikając w szczegóły, był ten sam – więcej pieniędzy na rynku). Takie ograniczenie będzie jednak skądinąd pierwszym sygnałem, że nadchodzą podwyżki stóp.

Zasugerował to w swoim wrześniowym komunikacie Europejski Bank Centralny. - Jeżeli w horyzoncie czasowym zakupów netto w ramach programu PEPP (Pandemic emergency purchase programme) uda się utrzymać, korzystne warunki finansowania przy poziomie zakupów niższym od przewidzianej puli środków, nie trzeba będzie tej puli wykorzystywać w całości - czytamy w komunikacie.

Podobnie amerykańska Rezerwa Federalna. na razie nie zamierza podwyższać stóp, przestrzega jednak, że taka operacja jest coraz bliższa. Fed prognozuje cztery podwyżki o 25 pb stóp do końca 2023 r. i siedem podwyżek o 25 pb do końca 2024 r.

Mniejsi ruszają stopami

O ile giganci przez najbliższe miesiące stóp raczej nie ruszą, to mniejsze kraje rozpoczęły już cykl podwyżek stóp. Kilka tygodni temu Norwegia dołączyła do wąskiego grona państw rozwiniętych, które po pandemii podniosły stopy procentowe. Decyzją Norges Banku podstawowa stopa procentowa wzrośnie z 0 proc. do 0,25 proc. W sierpniu inflacja w tym kraju wynosiła 3,4 proc. W maju stopy procentowe podniesiono na Islandii, w sierpniu w Korei Południowej.

Ostro – i na razie bezskutecznie - walczą z inflacją kraje grupy wyszehradzkiej. W czwartek mocną podwyżką stóp z o,75 proc. do 1,5 proc, zaskoczył Bank Centralny Czech. Była to trzecia podwyżka w ostatnim czasie. W sierpniu referencyjna stopa procentowa została podwyższona z 0,5 proc. do 0,75 proc. Cykl podwyżek nasi południowi sąsiedzi rozpoczęli w czerwcu podnosząc stawkę referencyjną z 0,25 proc. do 0,5 proc. Bank centralny Węgier podniósł stopy już czterokrotnie w ostatnim czasie – we wrześniu wzrosły one do najwyższego w regionie poziomu 1,65 proc.

Polski bank centralny i Rada Polityki Pieniężnej na razie się z podwyżkami wstrzymują, czekając na listopadową projekcję inflacji i podkreślając, że obecny jej poziom wynika z przyczyn od banku niezależnych – wzrostu cen surowców, a także cen regulowanych – jak energii. Nawet jednak jeśli listopadowa prognoza wskaże na dalszy szybki wzrost cen, podwyżki stóp w tym roku nie należy raczej oczekiwać – pierwszym korkiem będzie, podobnie jak w przypadku gigantów, ograniczenie skupu obligacji na rynku wtórnym.

Bilans zysków i strat

Najbliższe lata pokażą, które podejście – czy duszenie inflacji w zarodku, czy też odczekania aż wzrost gospodarczy okrzepnie - okaże się właściwie w dłuższej perspektywie. Z jednej strony wysoka inflacja jest w pewnych aspektach dla rządów korzystna – pozwala na stosunkowo szybką redukcję garba zadłużenia narosłego podczas pandemii za sprawą pakietów stymulacyjnych. W warunkach inflacji przychody budżetu rosną szybciej – za sprawą np. podatków od coraz wyższych cen i coraz wyższych (gdzieniegdzie) wynagrodzeń – podczas gdy nominalna kwota długu pozostaje stała.

Z drugiej strony jest dość poważne zagrożenie, że inflacja wyrwie się spod kontroli i osiągnie poziomy, przy których szkody, jakie wyrządza gospodarce, przewyższą korzyści dla budżetu. Wysoka inflacja oznacza bowiem topnienie oszczędności – zarówno tych prywatnych, jak w skali makro, co z kolei oznacza mniejszą zdolność finansowania inwestycji. Te ostatnie też są podejmowane raczej niechętnie – galopujące ceny stwarzają atmosferę niepewności.

Tak naprawdę chodzi o to, by nie przekroczyć punktu krytycznego, który dzieli inflację (nawet tę wysoką) od hiperinflacji. Dlatego w normalnych warunkach banki dmuchały na zimne i – ryzykując oskarżenia o niepotrzebne schładzanie gospodarki – podnosiły stopy przy znacznie mniejszych skokach cen. Teraz w popandemicznej rzeczywistości przyjęto inną, ryzykowną taktykę – uznając, że po takim wstrząsie nie ma dobrego wyjścia – trzeba ryzykować i pobudzać gospodarkę strumieniem pieniędzy.

To, że inflacja jest problemem globalnym, a postępowanie polskiego banku centralnego nie różni się od postępowania np. EBC i Fed, nie powinno nas zbytnio uspokajać. To, że inne kraje chorują na wysoką inflacje, nie oznacza, że nie ma się czym przejmować (bo wszyscy jesteśmy chorzy), tym bardziej, że nie wiemy jeszcze, które lekarstwo okaże się skuteczniejsze.